Boško Buha
Memorijalni kompleks „Boško Buha“ se nalazi u selu Jabuka, kod Prijepolja i posvećen je pionirima i omladincima Jugoslavije poginulim u Narodnooslobodilačkoj borbi.
Povod za stvaranje ovog memorijalnog kompleksa je obeležavanje mesta gde je 27. septembra 1943. godine poginuo borac-bombaš i narodni heroj Boško Buha.
Uređenje ovog memorijalnog kompleksa počelo je 1964. godine, a odlukom Skupštine opštine Prijepolje od 30. maja 1986. godine proglašen je kulturnim dobrom od izuzetnog nacionalnog značaja i nalazi se pod zaštitom Zavoda za zaštitu spomenika kulture.
Nalazi se u selu Jabuka kod Prijepolja.
Jabuka
Selo Jabuka smešteno je na istoimenoj visoravni i nalazi se tačno na pola puta između Prijepolja (15 km) i Pljevalja (14 km). Sa brežuljaka jabučke visoravni pogled doseže do vrhova Durmitora, Ljubišnje, Bjelasnice, Zlatara i Jadovnika. Jabuka obiluje planinskim izvorima hladne i pitke vode, a klima je osobena — leta su relativno blaga, a zime duge i snežne. Nalazi se na 1.297 metara nadmorske visine, gde struji čist planinski vazduh, a ima raznovrstog bilja.
Jabuka je 1969. godine povezana novim asfaltnim putem sa Prijepoljem i Pljevljima, jer je stari makadamski put preko Savinog Lakta često, a posebno zimi, bio neprohodan. Iste godine Planinarski savez Jugoslavije je trasirao planisnku transverzalu „Boško Buha”, koja je otvorena za Dan mladosti. Ova transverzala duga je 150 kilometara i proteže se na relaciji: Prijepolje—Jabuka—Pljevlja—Đurđevića—Žabljak.
U prošlosti Jabuka je bila karavanska stanica na putu Dubrovnik—Bliski istok, a nakon Berlinskog kongresa, 1878. godine bila je granična linija između Austrougarske i Osmanlijskog carstva. U obližnjem selu Babine, 1875. godine je izbila Babinska buna, u kojoj je učestvovalo i dosta stanovnika Jabuke. U toku Drugog svetskog rata okolina Jabuke je bila teren na kome su se gotovo neprekidno vodile borbe. Nakon neuspelog partizanskog napada na Pljevlja, 1. decembra 1941. godine, italijanski okupator je izveo stravične odmazde nad stanovništovom popalivši nekoliko sela. Italijani su 7. decembra u Jabuci zapalili 47 kuća i na svirep način ubili 46 stanovnika.
Istorijat Memorijalnog kompleksa
Ideja za trajno obeležavanje mesta pogibije legendarnog borca-bombaša Druge proleterske udarne brigade i narodnog heroja Boška Buhe (1926—1943) potekla je 1959. godine od pionira Prijepolja i Pljevalja. Ovu inicijativu prihvatio je Savez pionira Jugoslavije i pokrenuta je akcija tokom koje su pioniri iz čitave Jugoslavije sakupljali novac za izgradnju pionirskog spomen-doma. Izgradnju spomen-doma, pored pionira pomagale su i razne radne organizacije, a najveću pomoć je pružio Tekstilni kombinat „Ljubiša Miodragović” iz Prijepolja. Spomen-dom od 840 kvadratnih metara dovršen je 1964. godine i odmah je postao sastajalište pionira iz svih delova Jugoslavije.
Ubrzo po izgradnji spomen-doma, postavilo se pitanje kako zgradu održavati i na koji način organizovati život u domu. Tekstilni kombinat, koji je uložio znatni deo sredstava u izgradnju doma, pokrenuo je raspravu šta da se radi sa spomen-domom. Učenici Osnovne škole „Boško Buha” iz Pljevalja tada su pokrenuli inicijativu da Spomen-dom „Boško Buha” postane pionirski. Opštinska komitet Saveza socijalističke omladine Pljevalja tada je u zajednici sa Opštinskim komitetom Saveza socijalističke omladine Prijepolja, organizovao susret mladih na Jabuci, koji je održan 17. oktobra 1966. godine i na kome je održan veliki istorijski čas koji je nazvan — Memorijalna svečanost „Boško Buha”.
Ovaj skup je kasnije postao tradicionalan i održavao se svake godine 27. septembra na dan Boškove pogibije, pod nazivom Jugoslovenske pionirske svečanosti „Boško Buha”. Tog dana okupljali su se predstavnici pionirskih i boračkih organizacija iz Virovitice, Čajetine, Gostivara, Bosanske Gradiške, Stare Pazove, Belegiša, Ljubljane, Nikšića, Đakovice, Bogatića, Pljevalja, Prijepora i drugih mesta. Tom prilikom od prisutih pionirskih odreda formirao se Jugoslovenski pionirski združeni odred „Boško Buha”, a prvi naelnik ovog združenog odreda bio je Boško Buha, sinovac narodnog heroja Boška Buhe. Tog dana održavao se i veliki istorijski čas, kome su prisustvovali i ratni drugovi Boška Buhe iz Druge proleterske udarne brigade. Ove svečanosti trajale su obično dva dana —27. i 28. septembra. Sa ove pionirske svečanosti 1975. godine je potekla inicijativa za snimanje filma „Boško Buha”.
Na mestu pogibije Boška Buha postavljen je 17. oktobra 1966. godine kameni beleg sa natpisom — Ovde je 1943. godine poginio pionir, borac i narodni heroj Boško Buha, pinoniri i omladina Jugoslavije.[8] Oko spomen-obeležja tada je posađeno simboličnih sedamnaest borova, u znak sećanja na sedamnaest godina koliko je imao Boško Buha kada je poginuo. Otkrivanju ovog spomen-obeležja prisustvovao je Rade Buha, Boškov otac.[9] Nekoliko godina kasnije javila se ideja da se Bošku Buhi podigne spomenik, pa je u pionirskom listu „Kekec” raspisan konkurs „Kako zamišljam spomenik Bošku Buhi”. Preko 6.800 pionira iz čitave Jugoslavije tada je poslalo svoje predloge, a komisija na čelu sa Bogdanom Bogadnovićem izabrala je rad pionirke Jadranke Berić, učenice iz Gornjeg Milanovca. Ona je spomenik opisala sledećim rečima — Blag, dečiji osmeh na licu, pogled uperen prema Beogradu, puška o ramenu, bomba u ruci, stoji Boško Buha na listovima otvorene knjige. Ideju za ovaj spomenik u bronzi je oblikovala vajarka Mira Letica i on je postavljen na brdu Vidikovcu sa koga se pruža pogled na čitavu okolinu. Spomenik je svečano otkriven 27. septembra 1970. godine na dvadesetsedmu godišnjicu pogibije Boška Buhe. Pored Buhe ovaj spomenik je bio posvećen svim pionirima poginulim u Narodnooslobodilačkom ratu.[10][8] U neposrednoj blizini Spomen-doma „Boško Buha”, na predlog Saveza udruženja boraca Narodnooslodboilačkog rata Jugoslavije i Saveza socijalističke omladine Jugoslavije, 27. septembra 1973. godine su postavljene biste osam pionira i omladinaca palih u Narodnooslobodilačkom ratu — Save Jovanovića Sirogojna, Vere Miščević, Dragana Kovačevića, Lepe Radić, Milana Mravlje, Ganimete Terbeeši, Zlata Malakovskog i Mate Blažine. Ove spomen-biste izradio je nastavnik Ljuboje Čabarkapa iz Pljevalja, a prostor oko njih je nazvan Aleja neustrašive mladosti.
U neposrednoj blizini Aleje neustrašive mladosti, a ispred zgrade Spomen-doma „Boško Buha”, septembra 1983. godine postavljena je spomen-bista Slave Kovića, a septembra 1984. godine spomen-bista Boška Buhe. Obe ove spomen-biste izradila je vajarka Drinka Radovanović.[12] Zbog ponovnih teškoća oko poslovanja spomen-doma, on je bio predat na korišćenje turističko-ugostiteljskom preduzeću „Putnik” iz Beograda. Sredinom 1970-ih godina na Jabuci je izgrađen ugostitljesko-turistički objekat, koji je nastao preuređenjem bivšeg omladinskog naselja izgrađenog 1971. godine za potrebe smeštaja omladinskih radnih brigada koje su radile na izgradnji pruge Beograd—Bar. Za pet godina kroz ovo naselje je prešlo preko 14.000 omladinaca svrstanih u 240 radnih brigada.
U znak sećanja na učešće omladine na izgradnji pruge, na Jabuci je 1974. godine podignuto spomen-obeležje, čiji je autor bio Ratko Spajić, učesnik radne akcije. Nakon završetka radne akcije, omladinsko naselje je preuređeno u spavaonice sa 350 ležajeva, a bio je izgrađen i ugostiteljski objekat koji je imao restoran sa 450 mesta, kao i prostorije za razonodu i zabavu. Zbog svojih prirodnih pogodnosti, na Jabuci se tada razvijao planinski turizam, a pored pionirskog, ona je postala i omladinski smučarski centar. Turistički savez Srbije je Jabuci 1984. godine dodelio nagradu „Turistički pupoljak”.
Odlukom Skupštine opštine Prijepolje od 30. maja 1986. godine Memorijalni kompleks „Boško Buha“ je proglašen kulturnim dobrom od izuzetnog nacionalnog značaja i on se nalazi pod zaštitom Zavoda za zaštitu spomenika kulture.
Sve do početka 1990-ih i raspada SFRJ memorijalni kompleks „Boško Buha“ je bio jedna od najposećenijih turističkih destinacija, koju su obilazile mnoge školske ekskurzije. Kasnije tokom godina broj posetilaca je počeo da slabi, da bi na kraju zbog nedostatka finansiranja muzej bio zatvoren, a Spomen-dom privatizovan.
Muzej pionira i omladine Jugoslavije
U okviru Memorijalnog kompleksa „Boško Buha” nalazio se i „Muzej pionira i omladine Jugoslavije”. On je bio smešten u zgradu koje je prvobitno bila korišćena za potrebe omladinskih radnih brigada, a nakon završetka radne akcije je bila preuređena u muzej. Postavka ovog muzeja je prikazivala tri perioda — učešće omladine u revolucionarnom radu Komunističke partije Jugoslavije, učešće omladine u Narodnooslobodilačkom ratu i učešće omladine u posleratnoj obnovi i izgradnji zemlje. Obuhvatala je 270 faksimila istorijskih dokumenata i fotografija, kao i izvesnu količinu naoružanja i drugih predmeta koji su pripadali partizanskim borcima. Najveći deo postavke je bio posvećen učešću omladine u NOR i u nju je bila ukomponovana većina fotografija iz stalne izložbe „Pioniri danas svojim vršnjacima”, koja se pre toga nalazila u Spomen-domu „Boško Buha”.
Na realizaciji ove izložbe radio je Vojni muzej iz Beograda.[15] Deo izložbe posvećen učešću omladine u NOB prikazivao je podatke o borbi, otporu i stradanju dece tokom Drugog svetskog rata u Jugoslaviji. Po broju stradale dece Jugoslavija se nalazila odmah iz Sovjetskog Saveza i Poljske, a deca su stradala u borbi, od bombardovanja, mučenja u logorima, od gladi i bolesti i dr. U sistemu koncentracionih logora u Nezavisnoj Državi Hrvatskoj nalazio se i logor Jastrebarsko namenjen deci i kroz njega je prošlo preko 3.300 dece, od čega je stradalo 768 dece. U drugim logorima širom Jugoslavije stradalo je preko 43.000 dece, dok je samo na Kozari od stradalo preko 11.000 dece. Nakon završetka rata u Jugoslaviji je bilo 280.845 ratne siročadi.
Takođe, izložba je detaljno prikazivala učešće dece i omladine u redovima Narodnooslobodilačke vojske Jugoslavije, gde ih je bilo u gotovo svakoj jedinici. Omladinci su imali i svoje jedinice — čete, odrede i brigade. Bili su ratnici-bombaši, a najčešće veoma vešti kuriri. Pored učešća u jedinicama, omladinci su obavljali raznovrsne zadatke — nosili su hranu borcima na položaju, skupljanju oružja, palili neprijateljske kamione i skladišta, sekli telefonsko-telegrafske kablove i dr. U centralnom delu postavke „Muzeja pionira i omladine Jugoslavije” nalazili su se likovi sedam pionira proglašenih za narodne heroje — Boška Buhe, Milke Bosnić, Olge Ban, Ibe Palikuće, Save Jovanovića Sirogojna, Zlata Malakovskog i Fane Kočovski-Cvetković.[15] Godine 1990. kada je otpočeo raspad SFRJ Muzej pionira i omladine Jugoslavije je bio zatvoren za javnost i do danas nije u funkciji. Stručnjaci iz Muzeja u Prijepolju, u čijem se sastavu nalazi Muzej pionira i omladine, 2013. godine su predlagali preuređenje ovog muzeja u „Muzej deteta”, čija bi postavka pored zločina nad decom u Drugom svetskom ratu i učešća omladine u antifašističkoj borbi, prikazivala i „Danak u krvi”, kao i druga stradanja dece kroz vekove.
Spomen-obeležja
Memorijalni kompleks „Boško Buha” prostirao se na 180 hektara i u svom sastavu je pored Spomen-doma „Boško Buha” i Muzeja pionira i omladine Jugoslavije imao nekoliko spomen-obeležja posvećenih narodnom heroju Bošku Buhi, kao i nekoliko spomenika iz ranije istorije.
Spomenici Bošku Buhi
Spomen-obeležja posvećena Bošku Buhi:
Mesto pogibije Boška Buhe — nalazi se na ulasku u Jabuku, iz pravca Gornjih Babina i obeleženo je kamenim belegom sa natpisom — Ovde je 1943. godine poginio pionir, borac i narodni heroj Boško Buha, pinoniri i omladina Jugoslavije. Ovo spomen-obeležje postavljeno je 1966. godine i tada je oko njega posađeno simboličnih 17 borova u znak sećanja na sedamnaest godina koliko je imao Boško Buha kada je poginuo.[9]
Spomenik Bošku Buhi — nalazi se na Vidikovcu, najvišoj tački (1.297 m) koja dominira okolinom. Spomenik je postavljen 1970. godine i predstavlja pionira-borca sa puškom na ramenu i bombom u ruci, koji stoji na otvorenoj knjizi. Autor spomenika je vajarka Mira Letica, a izradila ga je prema ideji učenice Jadranke Berić iz Gornjeg Milanovca, koja je bila pobednica na konkursu „Kako zamišljam spomenik Bošku Buhi”.
Aleja neustrašive mladosti — nalazi se u neposrednoj blizini Spomen-doma „Boško Buha” i sačinjava je osam spomen-bisti pionira i omladinaca poginulih u Narodnooslobodilakom ratu (po jedan iz svake republike i pokrajine). Ove biste su postavljene 1973. godine, a njihov autor je Ljuboje Čabarkapa.
Google lokacija
Poslednje vesti
Kontaktirajte nas
Grad Prijepolje
Korisni linkovi
Prijavite se na našu Newsletter listu i budite u toku.
Prijavite se za najnovije vesti i dešavanja u Prijepolju
GradPrijepolje.com ne predstavlja zvaničnu internet prezentaciju Opštine Prijepolje. Kompletan sajt je kreiran iz hobija i ljubavi prema Prijepolju.
