Manastir Mileševa je srpski srednjovekovni manastir. Nalazi se na šestom kilometru od Prijepolja na reci Mileševci. Raški po stilu, podigao ga je kralj Stefan Vladislav (1234—1243) u prvoj polovini XIII veka kao svoju zadužbinu, a u njoj je i sam sahranjen. Manastir predstavlja nepokretno kulturno dobro kao spomenik kulture od izuzetnog značaja.
Manastir ima svoj metoh, manastir Svetih Kozme i Damjana, na Zlataru, na Vodenoj Poljani, osveštan 2007. godine.
Istorija
U priprati, koju je kralj Vladislav dogradio 1235. godine, položio je mošti svog strica Svetog Save. Njih su Turci 1594. godine prilikom osvajanja preneli na Vračar (Beograd) i spalili, u pokušaju da slome srpski duh.
Manastir je nastao u vreme Latinskog carstva, kada i nastaje takozvani „plastični stil“ koji se odlikuje monumentalnošću, izbegava dekorativnost i naginje formama klasične antike. U manastirskoj crkvi je 1377. godine za kralja Srbljem i primorjem krunisan Tvrtko I Kotromanić. Stefan Vukčić Kosača se u njoj 1446. godine proglasio „hercegom od Svetog Save“, po čemu je Hercegovina dobila ime.
Ovde je u 16. veku bila Mileševska štamparija.
Nakon dugog vremena tokom kojeg je bio u ruševinama, manastir je 1868. godine obnovljen. Pored njega je u konaku sa dva sprata bilo uređeno 30 soba za kaluđere i goste. Manastir je bio u opasnosti 1875, usled lokalne pobune, ali pošteđen je zalaganjem muslimana. Arhimandrit Teodosije bio je na čelu manastira 1896. godine Iguman ovog manastira bio je sveštenomučenik Nestor Trkulja.
Sadašnjost
Manastir je danas sedište episkopije Srpske pravoslavne crkve na čijem je čelu episkop Atanasije Rakita, Sarkofag Svetog Save je obnovljen 2003. godine radom vajara Rajka Blažića. Jedno vreme igumanija manastira je bila mati Magdalina.
Freske
Freske Mileševe se ubrajaju među najbolja evropska ostvarenja 13. veka, a od njih najpoznatiji je Beli Anđeo, koja je u sklopu freske Mironosice na Hristovom grobu. Pored Belog anđela druga remek-dela su Bogorodica iz Blagovesti i Ktitorska kompozicija sa portretom kralja Vladislava. Ova dela takođe predstavljaju i najveće domete slikarstva tog doba u Evropi.
Istorijski portreti: Ikonografija Nemanjića, na južnom zidu kraljević Vladislav, a na severoistočnom likovi Nemanje, Svetog Save, Stefana Prvovenčanog, Radoslava i Vladislava.
