Nova Varoš je gradsko naselje u opštini Nova Varoš, u Zlatiborskom okrugu, u Srbiji. Prema popisu iz 2011. bilo je 8795 stanovnika.
Geografske odlike
Nova Varoš je smeštena na sredini magistralnog puta Beograd – Bar, na nadmorskoj visini od 1.000 m. Nad njom se izdiže planina Zlatar, duga 22 km i široka 12 km, sa najvišim vrhom od 1.627 m. Sama novovaroška opština obuhvata površinu od 584 km² u kojoj živi preko 16.000 stanovnika.
Kod naselja Kokin Brod, 11 kilometara severno od Nove Varoši ka Čajetini, podignuta je nasipna brana (hidrocentrala) i tako je u dolini Uvca stvoreno Zlatarsko jezero (ili jezero Kokin Brod), dugačko 30 kilometara, sa akumulacijom od preko 400 miliona kubnih metara vode.
Struju uvačkog elektro-sistema nazvan „Limske hidroelektrane“ proizvode hidrocentrale „Uvac“, „Kokin Brod“, „Bistrica“ i „Potpeć“, tako da proizvedu godišnje oko 800 miliona kilovat-časova električne energije. U opštini posluje oko 100 preduzeća i 450 radnji, a zaposleno je 5.500 stanovnika.
Poljoprivredu karakteriše razvijeno stočarstvo, proizvodnja mlečnih proizvoda, od kojih je najpoznatiji čuveni zlatarski sir. Značajni poljoprivredni potencijali postoje u razvoju voćarstva, pčelarstva i otkupu i preradi šumskih plodova. Poljoprivrednu površinu čini 57,10% ukupne površine opštine, a šumskom zemljištu pripada 33,85%.
Za razvoj turizma u Novoj Varoši i njenoj okolini postoje dobri preduslovi, koji se ogledaju u lepotama i drugim prirodnim vrednostima planine Zlatar i akumulacionih jezera. Jedna od izuzetnih prirodnih retkosti je beloglavi sup, čije je stanište u kanjonu reke Uvac.
Kulturno-istorijske spomenike predstavljaju: crkve – brvnare po selima, zgrada stare škole u Radoinji, crkva i džamija u Novoj Varoši i drugi belezi i znamenja. Oni svedoče o životu ljudi ovog kraja kroz vekove i o prisustvu Kelta, Rimljana, Slovena i drugih naroda na ovim prostorima.
Ovde se nalazi OŠ „Živko Ljujić” Nova Varoš. Postoji Zavičajni muzej u Novoj Varoši otvoren 2012. godine.
Istorija
Nova Varoš je nastala u sredinom 16. veka. Vezuje se za ime Skender-paše Đenovljanina. Kad je Skender-paša, putujući iz Bosne za Carigrad (1530), zastao sa pratnjom na zaravni u podnožju planine Zlatar i oduševljen lepotama ovog šumovitog predela i opojnim mirisom borovine, naredio je pri polasku da se tu podigne kasaba. Ubrzo je niklo naselja na mestu današnje Nove Varoši. Nazvano je Skender-pašina Palanka. Kad je naraslo do blizu 2.000 kuća, „buknu požar i sprži palaku do temelja“ (Evlija Čelebija). Većina stanovnika je ostala tu i podigla novu kasabu koju nazvaše Jeni Kasaba, što na srpskom znači Nova Varoš.
Sve življa trgovina stokom i njenim proizvodima, učinila je da se varoš, na raskrsnici važnih puteva, brzo razvijala. Administrativno, od 1776, bila je u sastavu novopazarskog sandžaka. Sredinom 19. veka Nova Varoš, prema zapisima ruskog konzula i putopisca Aleksandra Giljferdinga, imala je oko 300 kuća i oko 1.200 stanovnika, „što je bila realnija procena od one koju je izneo Elvija Čelebija, koji je inače sklon preterivanju, naveo da u Novoj Varoši ima čak. 2.000 kuća“.
Početkom 19. veka (1809), grad su od Turaka oslobodili Karađorđevi ustanici. ali su ga istovremeno greškom i zapalili. Odlaskom Karađorđevih ustanika, Novu Varoš je, bežeći od turske odmazde, napustio veliki broj srpskog življa, iselivši se u Srbiju.
Posle više okršaja u Prvom i Drugom srpskom, a zatim i u Nevesinjskom ustanku 1875. godine (velika borba u susednom selu Radoinji), narod ovog kraja oslobodio se turskog ropstva pobedom u Prvom balkanskom ratu 1912. godine. Nova Varoš je tada imala 450 kuća i 2.909 stanovnika.
U vremenu od 1865. do 1902. godine, Nova Varoš je pripadala Novopazarskom sandžaku, a potom je od 1902. do 1912. godine bila u sastavu posebnog Sjeničkog sandžaka. Na početku Prvog balkanskog rata u jesen 1912. godine, Novu Varoš je oslobodila vojska Kraljevine Srbije.
I u Prvom svetskom ratu novovaroški kraj dao je veliki doprinos pobedi protiv centralnih sila Austrougarske i Nemačke, a na Solunskom frontu i protiv Bugarske. Njihov zemljak, proslavljeni vojvoda Petar Bojović, rodom iz sela Miševići ispod planine Zlatar, komandovao je srpskom Prvom armijom. Sokolsko društvo je osnovano 1924. kao prvo u bivšem Novopazarskom Sandžaku, sokolski dom je građen 1930-tih.
Nova Varoš nije ostala po strani i u Narodnooslobodilačkom ratu 1941—1945. Narod ovog kraja svrstao se u velikom broju u jedinice narodnooslobodilačke vojske, u Zlatiborsku četu odnosno Treću proletersku sandžačku udarnu brigadu, a sama Nova Varoš je više od 70 puta bila čas okupirana, a čas ponovo oslobađana. Konačno je oslobođena 4. decembra 1944.
Demografija
U naselju Nova Varoš živi 7252 punoletnih stanovnika, a prosečna starost stanovništva iznosi 40,7 godina (39,9 kod muškaraca i 41,6 kod žena).
Ovo naselje je uglavnom naseljeno Srbima (prema popisu iz 2011. godine), a u poslednja dva popisa, primećen je pad u broju stanovnika.
