KULE i ostaci tvrđave srednjovekovnog grada Mileševca, na vrhu litice na ulazu u kanjon Mileševke, vide se iz porte manastira Mileševa. Iako izazivaju divljenje, nedostupni su posetiocima, koji mogu samo da ih fotografišu sa pristojne daljine. Jedino retki, odvažni i spretni, zapute se uskom stazom, ispod zidina, prema monaškim isposnicama na okomitim stenama i Savinoj vodi, za koju neki tvrde da je lekovita za slabovide.
U Prijepolju je lokalna vlast rešila da, posle višedecenijskog nemara, okrene list prema ovom graditeljskom i kulturnom nasleđu i da ga u saradnji sa Mileševskom eparhijom i Muzejom, izvlačeći iz tame vekova i zaborava, uz restauratorsko-konzervatorske radove i proširenje puta do podnožja – približi namernicima.
– Posle Magliča, Mileševac je najočuvaniji i najmonumentalniji srednjovekovni grad u Srbiji – tvrdi Slavoljub Pušica, direktor prijepoljskog Muzeja. – Nažalost, izvršena su samo delimična arheološka iskopavanja, a tvrđavi, kojoj se može prići jedino sa južne strane, iz sela Hisardžik, preti rušenje.
Istoričari nemaju pouzdanih podataka ko je podigao grad: pretpostavke su da je izgrađen odmah posle zidanja Mileševe 1219. godine, da bi štitio zadužbinu Nemanjića i karavanski put Dubrovnik – Orijent. Pušica navodi i mogućnost da je vek kasnije ktitor bio Nikola Altomanović. Dolaskom Turaka, polovinom 15. veka, deo kamenog utvrđenja je ojačan i dozidan.
Posebna atrakcija na početku kanjona su monaške isposnice: na severnoj litici ispod utvrđenja ih je pet, a najčuvenija je Svetog Save. Legenda kaže da ju je prvi srpski arhiepiskop uredio po ugledu na svetogorske i da je ovde tihovao, utirući put srpskoj državnosti i duhovnosti.
U nedavnim istraživanjima arheolozi su se iz Gornje isposnice u Savinu, gde su jedino vršena iskopavanja, spuštali uz pomoć alpinista. Tragovi rukohvata i udubljenja za noge na stenama, te ostaci drvenih konstrukcija, kaže Pušica, potvrđuju da su međusobno bile povezane. Postoji i zapis da je ovde, u jednoj isposnici u 16. veku, monah u osami – „prepisivao svetu knjigu“.
– Manastir Mileševa sa okolinom – kanjonom reke, monaškim isposnicama, srednjovekovnim gradom i ostacima crkve Ružice u njemu, kao i džamijom u Hisardžiku, starom četiri veka – neiskorišćen su turistički potencijal – podseća Esad Hodžić, član Opštinskog veća zadužen za ekonomski razvoj. Opština je zainteresovana za prezentaciju baštine, daće podršku pripremi projektne dokumentacije, a sa Muzejom će konkurisati za sredstva ministarstva i međunarodnih organizacija, jer su zaštita i obnova od izuzetnoh kultorološkog i ekonomskog značaja.
